Алаштың елеусіз қалған докторы

Алаштың бейқам дәрігері

Алаш арыстарының бірі Әбубәкір Бермұхамедұлы Алдияр. 1917 жылы Міржақып Дулатұлының басылымымен «Қазақ» газетінде жарық көрген мақаласымен бастаймын.

«Біреуді мақсатауға да, жамандауға да болады, бірақ ісіне, сөзіне теріс мағына беру керек емес. Қостанай уезі болсын,Торғай облсын, Әбубәкірді депутат сайламаса сайламасын, бірақ қисынсыз жала жабу дұрыс емес. Депутат сайлау-сайламау халықтын еркінде. Жақсы болса да сайламайын десе сайламас. Қыстыгүні майдандағы жігіттер аурудан жудеп жадап жатқанда газетте неше қабат иғлан қылынып, тұс тұсқа телеграм беріп, хат жазып шақырылғанда, алты миллион қазақтан табылған жазылган доктор Әбубәкір Алдияров еді. Себептері бар шығар, онан басқа бір филдшер бір доктор табылған жоқ еді. Енді жұрт Әбубәкіре алғыс айтудың орнына «бұл монархист, жауыз адам деп» қарғыс айтпаса екен дейміз»

Міржақып

Алаш докторы Әбу Бәкір Бермұхамедұлы Алдияр. ХХ ғасырдың басындағы аласапыран кезеңде Қазақстан халқы Кеңес өкіметінің мәңгілік езгісінде қалмай, қара түнекте қалып, тәуелсіз ел болу үшін ел қамын жеді. Алаштың қасықтары қанға толғанша күресті. Ол кезде «Алаш» идеясын қолдаған алаш азаматтарының бірі Әбубәкір Алдияр болатын. Бұл күні Әбубәкір Алдияр есімінің алынбауы өте ауыр. Алаш арыстарының есімін елге жария етіп, бүгінгі ұрпаққа таныту — басты міндетіміз. Әбубәкір Алдияр — Қазақстан халқының бостандығы мен тәуелсіздігі жолында аянбай тер төккен күрескер. 1881 жылы Торғай облысы, Қостанай ауданы, Сары болыс деген жерде дүниеге келген. Кәумен атасы мен әкесі Бермұхамед ел басқарған азаматтар. Бермұхамед Торғай өңіріне танымал, құрметті азамат. Ы. Алтынсарин ұлының алдымен орыс тілін меңгеруін ұйымдастырып, Қостанайдағы екі бөлмелі мектепке береді. Әбубәкір — ұлы ұстаз Ыбырай Алтынсаринның алғашқы шәкірттерінің бірі. 1899 жылы Әбубәкір Қазан императорлық университетінің медицина факультетіне оқуға түседі.

Онда генерал-адъютант Крзизановский тағайындаған шәкіртақы бойынша оқып, 1904 жылы университетті күміс медальмен бітірді.

Әбубәкір еліне оралған соң Ақтөбеде дәрігерлік қызметке кіріседі. Табылған деректерге қарағанда, Әбубәкір 1905 жылы 31 мамырда Ақтөбеден Қостанайға көшу туралы Қостанай уезінің бастығына рапорт жазған. 1908 жылы Әбу Бәкір Қостанайдан көшіп келіп, Троицктегі төрт бөлмелі ауруханада дәрігер болады. Оның есімі Троицк қаласында білікті, талантты, талантты дәрігер ретінде кеңінен танымал. Ол өз замандастарының арасында үлкен беделге ие болады. Сол жылы Әбубәкір Алдияр қазақтың белгілі ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыровтың көзіне күрделі ота жасады. 1913 жылы Сұлтанамат Торайғыровтың «Қазақ» газетінің 39-бап. Алдиаровқа алғыс хат жарияланады.  Онда Сұлтан Махмұт: «Былтырдан бері көзіме «Тирахома» деген ауру шалдықты, кішкентай адаммын, еврейлердің порттарын жаздай көргім келетіндіктен жұмысым қиын», — дейді. Күзден бері Әбубәкір Алдяров мырзаның, қазақ порттарын бақылап жүрдім, енді онымен айналыса бастадым. Әбубәкір мырза менің жағдайымды біліп, «мен қазақпын» деп қамқор болып жүргеніне шын жүректен Аллаға шүкіршілік етемін.

Мұндай жылы сөздерді «Айқап», «Қазақ» газеттерінен де кездестіруге болады. Осы арқылы А. Алдиярдың еліне жанын беріп, қазақ азаматтаршін барын салғанын түсінеміз.

Әбубәкірдің рухы биік азаматтығы оның Алаш азаматтарына деген ақкөңіл, ізгі ниетті либералдық көзқарасымен ерекшеленеді.

Әбубәкір, А. Байтұрсынұлы, М. Дулатұлы және т. б бір топ қазақ ғұламаларымен бірге болып, Алаш ісіне белсене араласты. 1915 жылы «Қазақ» газетінің №161 санында доктор Ә. Алдиярдың «Азамат» серіктігіне жаңадан 200 сом қосқанын айтып, Ә. Алдияр бұрыннан серік еді дейді. Ә. Алдияр ұлттық мүдде үшін, жанын да, қаржысын да аямайтын азамат еді. Ә. Алдияров бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында Белоруссияның Пинь деген батпақты аймағында сызды жерлерде окоптар қазып, ашып-арыған қазақтар арасына өз еркімен барып, дәрігерлік қызмет етеді. Әбубәкірдің жары Ажар Жансұлтанқызы да 1916 жылы тыл жұмысында жүрген қазақтардың жәй-күйін біліп, жаны ауырып, Әбубәкірмен бірге болып, ауруларды күтіп-бағуға көмектескен. Әбубәкір ажал аузында жатқан қазақ жастарын жігерлендіріп, жанына қуат беріп, ауруына шипа болған білікті дәрігер, ғажап жан болған.

Әбубәкір елге оралғаннан кейін, 1917 жылғы 1 және 2 жалпықазақ съезіне қатысты және қоғамдық-саяси жұмыстарға белсене араласты. Алашорданың Қостанай уезі комитетінің төрағасы және Торғай облысы комитетінің мүшесі болды. 1918 жылдың қазан айының 14-17 аралығында таңғы сағат 10-да, 39 съезд мүшелерінің қортындысымен  ату жазасына кеcілді. 

Журналистика факультетінің 1-курс студенті Құзар Қайратбекұлы 

Жетекшісі: фил.ғ.к., доцент Р.С.Жақсылықбаева

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: