LatinX – 26 aripten turatin alfavit
|
1. Aa – «а» |
14. Nn – «н» |
|
2. Bb – «б» |
15. Oo – «о» |
|
3. Cc – «ш» |
16. Pp – «п» |
|
4. Dd – «д» |
17. Qq – «қ» |
|
5. Ee – «е» |
18. Rr – «р» |
|
6. Ff – «ф» |
19. Ss – «с» |
|
7. Gg – «ғ, г» |
20. Tt – «т» |
|
8. Hh – «х» |
21. Uu – «ұ» |
|
9. Ii – «ы» |
22. Vv – «в» |
|
10. Jj – «ж» |
23. Ww – «дауыссыз у» |
|
11. Kk – «к» |
24. Xx – «икс» |
|
12. Ll – «л» |
25. Yy – «й» |
|
13. Mm – «м» |
26. Zz – «з» |
• «Ә, І, Ү, Ө» aripteri qayda?
Oris tilinde bastawic klasta «ударение» tusetin aripterding ustinde belgisi boladi. «Ударение» qoyip uyren'gesin bul belgi qajet bolmay qaladi.
Arap alfavitinde tek dawissiz aripter gana boladi. «Хареке» degen belgiceler aripterding asti-ustine qoyilip, dawisti dibistardi cigaradi. Biraq araptar kundelikti jaziwinda bul belgicelerdi qoldanbaydi. Sebebi sozding qalay oqilatinin belgice qoymay-aq biledi.
Qazaq tilinde sozder juwan nemese jingicke bolip keledi. «Ә, І, Ү, Ө» aripterine saykesince Ä, Ï, Ü, Ö qoldanamiz. Sosin juwan soz ben jingicke sozdi ajiratip uyren'gesin Ä, Ï, Ü, Ö aripterin qoldanbawga boladi. Ä, Ï, Ü, Ö ariperi bastawic klasta jane sozdikterde gana qoldanilatin boladi.
Aa, Ii, Uu, Oo aripteri juwan sozde «а, ы, ұ, о» bolip, jingicke sozde «ә, і, ү, ө» bolip oqiladi. Eger Kk nemese Ee aripteri bolsa soz jingicke oqiladi. Eger Qq nemese sozding kelesi buwindarinda Aa aripteri bolsa soz juwan oqiladi («күнә, кінә» degen siyaqti birnece sozden basqa). Sosin arqacan juwan oqilatin jane tek jingicke oqilatin sozder bar.
• «И, дауысты у» aripteri qayda?
«И» - iy dep jaziladi. «дауысты у» - uw, iw dep jaziladi.
• Nege «ғ, г» bir arippen jaziladi?
Bul «ғ, г» aripteri sozding algacqi buwininda siyrek kezdesedi. Al basqa buwindarda «ғ» men «а», «г» men «е» aripteri qatar juredi. Juwan sozde «ғ», jingicke sozde «г» boladi. Qay dibis ekeni ongay ajiratiladi.
• «Қ, к» aripterin «ғ, г» siyaqti bir arippen jaziwga bolmay ma?
«Қ, к» aripteri «ғ, г» siyaqti emes. Sozding barliq buwindarinda kezdesedi. Sol sebepti ekewin bir arippen belgilesek ajiratiw qiyin.
• «Ң» arpi qayda?
Bugan arip jetpey qaldi. «Ғ, г» siyaqti «н, ң» aripterin bir arippen belgilewge bolmaydi. Sebebi «н, ң» singormonizm zangina baginbaydi. Eger qosimca arip alsaq, onda 26 aripten asip ketemiz. Tagi bir joli NG digrafin qoldaniw. Biraq «ң» jane «нғ, нг» tirkesteri arasinda ulken catasiw boladi. Sebebi «ң, нғ, нг» barligi NG bolip ketedi. Agilcin tilinde «’» (апостроф) degen belgice ote jiyi qoldaniladi. Misali «I‘m / They‘re / o‘clock / company‘s / it’s / don’t».
Osi maseleni rettew ucin «’» belgisin bilay paydalanamiz:
1) NG tirkesi barliq jagdayda «ң» bolip oqiladi,
2) N arpimen ayaqtalatin sozge -GA, -GE, -GAN, -GEN, -GIZ jalgawi jalgan’gan kezde NG tirkesining arasina «’» belgisin qoyamiz. N’G tirkesi «нғ, нг» bolip oqiladi.
Misali:
angiz - «аңыз», tengiz - «теңіз», janga - «жаңа», kenges - «кеңес», songi - «соңы», engis - «еңіс»
san’ga - «санға», ken’ge - «кенге», jan’ga - «жанға», basin’gan - «басынған», min’gen - «мінген», en’giz - «енгіз»
• Alfavitting ati nege LatinX?
Basinda oz atimdagi Nur-di alip, Nur-Latin dep atamaq boldim. Sosin aynip qaldim. Elon Musk ozining macenesin Model X, raketa uciratin kompaniyasin SpaceX dep atadi. Damigan tehnologiyalarding atimen undesip tursin degen niyetpen LatinX dep qoydim.
P.S.: Diakritikaliq aripter Ä, Ï, Ü, Ö bastawic klas oqiwcilarina oqip-jaziwdi uyreniwge kerek. Sosin sozdikter jasaganda kerek. Sozderding juwan-jingickeligin ajiratqannan keyin tek 26 arippen jazip tusinisiwge boladi. NG tirkesin digraph dep emes RT, RS, YT (қарт, шарт, сарт, тарс, тұрс, айт ...) tirkesi siyaqti tusiniw qajet. Apostrof «’» belgisin ne ucin qoldan’ganimdi tusin’gen cigarsiz dep oylaymin.
Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз:
Пікірлер (14)
Пікір қалдырыңыз
Қарап көріңіз
Басқа да жазбалар
- Тоқаш Бокин: 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс
- Кездесу
- Бастауышым – балбұлағым
- Алтын күз мерекесі
- «Зерде» ойыны
- Бәсекеге қабілетті маман дайындаудағы ҚазҰУ-дың рөлі!
- Мерекеңмен, анашым!
- Достық мерекесі
- Жасыл шырша жанында
- Құтты болсын жаңа жыл!
- «Жаңа жыл» кеші
- Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне 90 жыл!
- Мамандық таңдау – маңызды қадам
- Наурыз – көктем мерекесі
- Қош келдің, Наурыз!
Пікірлер
-
Нұлан
осындай ертегілер ұнайды -
Арайлым
қызық ертегі екен -
Сезім
Детский екен -
Нұрай
Өте керемет
nurjanbay
Bir qalada tozgan tas joldi jangartpaq bolipti. Haliqting jartisi ejelgi dastur boyinca tasti ongdemey toseyik dese, basqa jartisi tasti tegistep toseyik dep kop waqit talasipti. Sonda bir kisi cigip "tasti tegistew kerek, biraq tegistelgen betin tomenge qaratayiq" depti. Eki jaq osi cecimge toqtapti.
Qazaq tilinde 28 dibis bar. Latin alfavitinde F, V, X aripterin alip tastasaq 23 arip qaladi. Biraz arip jetispeydi. Osidan latinca alfavit jasawding eki joli bar: diakritikaliq aripterdi paydalaniw jane digraph adisin qoldaniw. Kop jil boyi qazaqtar ekige bolinip talasip keledi. Men ozim diakritikani jaqtawcimin. Sebebi tek 26 aripten jasalgan alfavitterding ecqaysisi kongilimnen ciqpadi. Sol sebepti minimum digraph qoldanatin, diakritika aripteri bar, biraq korinbeytin alfavit qurastirdim.
Салтанат
Түріктердің алфавиті керекет. Жаңадан велосипед ойлап табу керек емес сияқты. Олардың тілі де біздің тілмен ұқсас, шыққан жері бір. Қаншама уақыт бойы қолданылып келді.
Балжан
оқу ыңғайсыз екен
nurjanbay
Saltanat, bul resmiy alfavit emes. Kop latin nusqalarding biri. Men de diakritikani jaqtawcimin. Biraq tek 26 arippen jazam, ustinde nukte-utirleri bar alfavit kerek deytin adamdar kop. Olar qazaq tilinde 28 dibis, latinda F, V, X aripterin alip tastasaq 23 arip qana bar. Sol sebepti barliq dibisqa arip jetpeytinin tusunbeydi. Magan digraftarding koptigi unamaydi. Bul alfavitti sonday adamdarding suranisin qanagattandiradi dep oylaymin. Jane tek bir NG digrafi gana bar.
nurjanbay
JOGARIDAGI KOMMENTTE QATE KETTI
Durisi:
"Biraq tek 26 arippen jazam, ustinde nukte-utirleri bar alfavit kerek EMES deytin adamdar kop."
Дастан
Nukte utir kerek emes deidinder kayta az. Joktin kasi. Al nukte utir kerek deytinderdin sani ote kop.
Albarak
Oz esimderin bolsa da NUR degendi kospandarshi)
Данияр
Авторға сұрақ: филологсың ба? Мамандығың қандай?
nurjanbay
Dastan, diakritikani qoldaytindar men digrafti qoldaytindarding sanin eckim eseptegen joq. Facebook-tagi "Kazakgrammar" paraqcasina 2 461 adam jajilgan, 2 111 adam unaydi degen. "Bailatyn" paraqcasina 1 066 adam jajilgan, 1 049 adam unaydi degen. Diakritika ariptermen alfavit jasaw tuk qiyin emes. Sol turikting alfavitimen jazip kete beriwge boladi. Qazaq tilindegi 28 dibisin latinning 23 arpimen (F, V, X aripterin eseptemegende) jazatin alfavit jasaw qiyin. 26 aripten alfavit jasawcilar SH, CH, ZH, GH, KH, AE, OE, UE, NG degen digraftardan qutila almaydi. Sosin "ы, і" dibistarin Yy arpimen belgilep "білім" - bylym dep jazip kozdi awirtadi.
Albarak, Nur-latin dep azildep jazgam. LatinX degen at keremet estiledi. Ozime unaydi. Latin alfavitine erte me, kec pe aytewir kocemiz. Qanday nusqamen jazatinimizdi bir quday biledi. LatinX bir nusqa retinde internet jadinda tura bersin. Internetten LATINX degen ne eken dep izdedim. 2004 jili amerikada payda bolgan janga soz eken.
Daniyar, programmistpin. Suraq alfavit jayinda bolsa jaqsi bolar edi.
nurjanbay
Saytting adminine otinic! Kommentimizdi duristaytin funktsiyani qosingizci.
Данияр
Тауық сойса да қасапшы сойсын дейді ғой. Сол себепті мамандығыңды сұрап жатырмын. Алфавитке тікелей қатысы бар.
Тіл маманы болмасаң, граматика, үндестік т.б ларды білмесең қазақ тіліне сай ең жақсысын жасай аласың деп ойламаймын. Ал қазақ халқы ең жақсыға лайық деп сенемін.
Модератор
Сайтқа жазда өзгерістер енгізіледі, сонда - коменттерді түзеу - функциясы да қосылады.
nurjanbay
Daniyar, qazaq tiline eng jaqsisi Til bilimi instituti jasagan alfavit. Bolacaqta sol alfavitke otemiz dep oylaymin. Al men tek 26 arippen jazilatin tagi bir nusqani kopcilikke usinip turmin. Eger aralaringizda til mamani bolsa minawsi qate dep alfavitting kemciligin korsetip aytsin, sinasin. Men ukimette jumis istemeymin. Qalasang da, qalamasang da osi alfavitpen jazasing dep jatqan joqpin. Sizge renicim joq. Alfavitke qatisti ne aytasiz?